مطلبی که در ادامه می‌آید کمی طولانی است. خواندن دقیقش تقریباً 10 دقیقه زمان می‌برد. خلاصه‌اش این است که توضیح دادم اختلال نقص توجه/بیش‌فعالی چیست و در سال 2024 چه شرایطی به عنوان ADHD تشخیص داده می‌شود، دلایل احتمالی ایجاد این اختلال در افراد چیست، و در آخر اینکه ADHD Coaching چه کمکی می‌تواند به افراد درگیر با این اختلال ارائه کند.
ممکن است که خواندن یکباره‌ی این متن طولانی برای شما دشوار باشد، پس شاید بهتر باشد که هر کدام از بخش های بالا را در یک فرصت بخوانید و یا مستقیم بروید سراغ بخشی که فکر میکنید برایتان مفید است.
اختلال نقص توجه/ بیش فعالی چیست؟
ADHD یکی از شایع ترین اختلالات عصبی رشدی دوران کودکی است. معمولاً برای اولین بار در دوران کودکی تشخیص داده می‌شود و اغلب تا بزرگسالی ادامه می‌یابد. کودکان مبتلا به ADHD ممکن است در توجه و تمرکز و یا کنترل رفتارهای تکانشی مشکل داشته باشند (ممکن است بدون فکر کردن به نتیجه عمل کنند)، یا بیش از حد فعال باشند. معمولا، به دلایل فرهنگی، بخش رفتارهای تکانشی و بیش فعالی در پسربچه‌ها و نقص و کمبود توجه در دختربچه‌ها بیشتر دیده می‌شود. حدود دو سوم افرادی که در کودکی دچار این اختلال هستند در بزرگسالی هم همچنان علائم بالینی را بروز می‌دهند. احتمالا بیش از 6 درصد بزرگسالان جهان دچار علائم این اختلال هستند. این آمار بالا، به همراه شدت مشکلاتی که درگیری با این اختلال برای فرد پیش می‌آورد ضرورت شناخت بهتر جامعه از این اختلال و روش‌های درمانی و مدیریت آن را روشن می‌سازد.
در ویرایش پنجم راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی DSM-5-tr برای تشخیص بالینی این اختلال شرایطی وجود دارد که به اختصار ذکر میکنیم:
الف. 6 مورد یا بیشتر نقص در توجه/کمبود توجه که در 6 ماه اخیر اتفاق افتاده باشند، به نحوی که ناهنجار باشند و با شرایط طبیعی در مرحله رشد کودک هماهنگ نباشند؛ مواردی از قبیل اشتباهات به علت بی‌حواسی، گوش نکردن با دقت، عدم درک و اجرای فرامین، از دست دادن تمرکز به راحتی و فراموشکاری در امور روزمره.
ب. 6 مورد یا بیشتر نمایش بیش فعالی و تکانشی بودن، وجود ناسازگاری و ناهماهنگی با مرحله رشدی که فرد در آن قرار دارد: موارد مانند بیقراری فیزیکی، مثل تکان خوردن زیاد روی صندلی، دویدن بی هدف (در بزرگسالان بیقراری) فعالیت شدید، قطع کردن حرف دیگران، مزاحم بقیه شدن و صحبت کردن بی‌وقفه.
این شرایط باید تا قبل از سن 12 سالگی مشاهده شوند و در بیشتر از 2 موقعیت هم تکرار شوند که تفاوت آن با اضطراب و بی‌قراری‌های دیگر مشخص باشد. همچنین این علائم میبایست باعث مشکلاتی در تحصیل، کار، و یا معاشرت فرد شده باشند تا ارزش علمی بررسی داشته باشند.
در مورد افراد بالای 17 سال وجود 5 مورد از هرکدام از موارد ذکر شده در دسته بندی الف و ب کافی است.
چنین تعریف بالینی دقیقی انجام تست‌های فراوانی را برای تشخیص لازم میکند. در واقع برای رسیدن به یک تشخیص قطعی، علاوه بر آزمایش‌های پزشکی که احتمال وجود اختلال‌های دیگر را رد کند، نیاز به انجام تست‌های رفتاری است که ممکن است بین 3 تا 8 ساعت زمان ببرد. از این رو اطلاق لفظ ADHD به هر بزرگسال کم‌حواس یا هر کودکی که کمی بیشتر از بقیه بازی میکند و دور خانه می‌دود به هیچ‌وجه درست نیست. از طرفی اطلاق لفظ ADHD به یک فرد@ خارج از محیط درمانی توجیهی ندارد. تشخیص و درمان، همراه با هم هستند و از وظایف کادر درمان تلقی می‌گردند.
درمان ADHD از طریق دارویی و همراه با روان‌درمانی صورت می‌گیرد و در اغلب موارد به کاهش آسیب منجر می‌شود و فرد می‌تواند زندگی روزانه خود را به صورت معمول دنبال کند.
دلیل بروز ADHD در افراد چیست؟
می‌دانیم که نقص توجه/بیش‌فعالی یا همان ADHD یک اختلال مغزی است؛ “یک” دلیل شناخته شده ندارد، اما می‌دانیم که ترکیبی از موارد زیر بر روی آن اثر دارند:
ژن: تحقیقات فراوان بر روی دوقلوها نشان میدهد که اغلب ADHD در افراد یک خانواده وجود دارد و احتمالا وراثت نقش مهمی در بروز آن در جوامع دارد. محققان ژنهای بسیاری را تحت یررسی دارند که ممکن است در بروز ADHD نقش داشته باشند، اما با توجه به پیچیدگی این اختلال، احتمالا بیش از یک ژن در ایجاد آن دخیل است.
عوامل بیوشیمیایی: تحقیقات عصب‌شناسان نشان داده است که سطح نوروترنسمیترهایی مانند دوپامین، سرتونین و نورآدرنالین (نوراِپی‌نفرین) در مغز افراد درگیر با ADHD متوازن نیست.
عوامل محیطی: در مواردی که به نظر می‌رسد وراثت دلیل بروز ADHD نیست می‌توان مشکلات حین و پس از بارداری به عنوان یک عامل بررسی کرد. این عوامل می‌تواند شامل استعمال دخانیات و الکل در حین بارداری، زایمان زودرس، تولد با وزن کم و همچنین آسیب به بخش پیش-پیشانی مغز پس از زایمان باشد. همچنین کودکانی که در معرض سطح بالایی از سرب قرار می‌گیرند با احتمال بیشتری دچار این اختلال می‌گردند.
آسیب‌های مغزی: کودکانی که در معرض آسیب‌های مغزی قرار گرفته‌اند علائمی شبیه به ADHD بروز می‌دهند، اما اکثریت افراد مبتلا در کودکی دچار آسیب مغزی نشده‌اند.
افزودنی‌های غذایی: نتایج یک تحقیق در انگلستان رابطه‌ای بین برخی افزودنی‌هایی غذایی مانند رنگ‌های خوراکی و نگهدارنده‌ها را با بیش‌فعالی ممکن می‌داند. البته تحقیق برای اثبات این رابطه و کشف مکانیسم اثر آنها ادامه دارد و نتیجه قطعی هنوز حاصل نشده است.
باورهای اشتباه: تحقیقات انجام شده هنوز هیچ رابطه‌ای میان مصرف شکر، تماشای تلویزیون، فقر، تربیت اشتباه توسط والدین و یا عوامل اجتماعی با بروز اختلال نقص توجه/بیش‌فعالی نیافته‌اند. نحوه رفتار والدین با کودک ممکن است باعث بهتر یا بدتر شدن علائم ADHD شود، اما در ایجاد آن نقشی ندارد.
ADHD و جامعه
اختلال نقص توجه/ بیش فعالی، تاثیرات زیادی بر زندگی روزمره افراد دارد. چه در محیط علمی و آموزشی و چه در محیط کار، افرادی که دچار این اختلال هستند با مشکلات فراوانی برای برآورده کردن انتظارات دیگران روبرو هستند. در ابتدا باید بگویم که کسی که با این اختلال درگیر است حق دارد که مسئولین امر را از این بیماری مطلع کند و از آنها بخواهد که مانندهر بیماری دیگری تمهیدات ویژه‌ای برای حمایت از وی در نظر بگیرند. اختلال نقص توجه/بیش فعالی یک استثنا نیست، بیش از 6% افراد با درجاتی از ADHD درگیر هستند و با چنین گستردگی در تعداد لازم است که آمادگی جهت حضور آنان در محیط‌های مختلف جود داشته باشد. اما به هرحال تا زمان رسیدن به چنین حدی از عدالت، لازم است که فرد متاثر از ADHD بتواند امور خود را در جامعه مدیریت کند.
مربیگری اختلال نقص توجه/بیش‌فعالی (ADHD Coaching) چیست؟
اساس کار مربیگری ADHD منشعب از درمان شناختی رفتاری (CBT) است. با این تفاوت که در CBT درمانِ اختلال و مسائل همراه با آن از جمله افسردگی و اضطراب، هدف اول است. همچنین روند درمان نیازمند تحلیل رفتار، بررسی و بازسازی تنظیمات هیجانی، بازسازی الگوهای شناختی، روابط خانوادگی و آموزش مدیتیشن است. اما مربی ADHD اموری از قبیل پیشرفت علمی-آموزشی، مدیریت زندگی سالم (شامل بهداشت، تغذیه، خواب و اقتصاد) و پیگیری درمان برای اختلالاتی که در افراد ADHD احتمال بروز بیشتری دارند را دنبال میکند. شاید در یک جمله بتوان گفت که مربی تلاش میکند زندگی روزمره را، در شرایطی که هست و بدون تغییر زیاد، برای فرد دارای ADHD راحت‌تر کند.
مربی ADHD عموما پیش از جلسه آشنایی پرسش‌نامه‌هایی را برای مراجع ارسال میکند. سپس در جلسه مصاحبه، با بررسی پاسخ‌های مراجع حداکثر 3 زمینه‌ی اصلی برای کار در جلسات معین می‌شود. از آن پس مربی با اتخاذ تدابیری، از جمله واقعی کردن اهداف، سنجش پیشرفت، بررسی موانع و … فرد را در مسیر رسیدن به اهداف مشخص شده راهنمایی و همراهی میکند. پس از هدف گذاری اولیه، در هر جلسه پس از آن اهداف و استراتژی‌ها بررسی شده و بهبود می‌یابند تا بهترین روش ممکن یافته شود. این فرایند جایگزین درمان نیست، اما برای نیل به اهداف کوتاه‌مدت شغلی یا تحصیلی به خوبی کار میکند