محرمانگیِ ارتباط بین رواندرمانگر و مشاور موضوعی است که از زمان همه‌گیر شدن شبکه‌های اجتماعی بیشتر مورد بحث قرار گرفته است. در همین ابتدا باید با تاکید بگویم که به اشتراک گذاشتن اتفاقاتی که در اتاق درمان افتاده است به صورت طرح مساله‌ی درمان‌جو در فضای عمومی شبکه‌های اجتماعی با هیچ توجیهی پذیرفتنی نیست. چرایی تکرار و کثرت این موضوع در فضای شبکه‌های اجتماعی در ایران و به زبان فارسی را باید در نبود نهادهی صنفی و قانون‌گذار و ناظر بر فضای کار روانشناسی جستجو کرد. در هرصورت، در فقدان چنین نهادی، و ناممکن بودن ارجاع به مقررات و شیوه‌نامه‌های آن، تلاش می‌کنم که مسأله محرمانگی را با ارجاع به انجمن روانشناسان آمریکا (APA) و چند کتاب آموزشی که در انتهای نوشته به آنها اشاره می‌شود بررسی نمایم.
کلیه اتفاقاتی که در روند درمان، حین جلسه در اتاق، یادداشت‌های درمانگر و صدا یا تصویری که به هردلیلی از جلسه ضبط می‌شود محرمانه تلقی می‌شود و درمانگر حق افشای آن را ندارد. افشای اطلاعات مربوط به درمان هر فرد شرایط خاصی دارد که در زیر به آن میپردازیم. وظیفه‌ی هر درمانگری است که در ابتدای اولین جلسه و قبل از رد و بدل هرگونه اطلاعاتی، مساله محرمانگی جلسات و موارد استثنایی که امکان افشا وجود دارد را با درمان‌جو در میان بگذارد و رضایت وی را صراحتا دریافت نماید. در بعضی از کشورها رضایت میبایست کتبی بوده و در پرونده‌ی درمان‌جو ثبت و ضبط گردد.
درمانگر در شرایط ذیل مجاز است که ب اطلاعات حداقلی از محتوای فرایند درمان را با طرف سومی در میان بگذارد:
- در زمانی که احتمال آسیب به خود یا خودکشی وجود داشته باشد درمانگر موظف است که یکی از نزدیکان درمان‌جو را (که میبایست از قبل مشخص شده باشد) مطلع نماید. درمانگر موظف به ارزیابی ریسک و ثبت آن و همینطور ثبت روند درمانی در مسیر کاهش ریسک می‌باشد و در زمانی که قصد و برنامه‌ی مشخص خودکشی را محتمل بداند میبایست نسبت به مطلع کردن نزدیکان اقدام نماید. حتی در زمان هشدار به نزدیکان، درمان‌جو باید تنها اطلاعات ضروری را افشا نماید و در خصوص انگیزه‌ها و سایر جزئیات پرونده درمان‌جو سکوت نماید.
- اگر درمان‌جو از قصد و برنامه‌ی مشخص خود برای ایجاد آسیب به سایر افراد با درمانگر صحبت کند، درمانگر می‌تواند این اطلاعات را با مقامات رسمی در میان بگذارد. مجددا باید بر نقش مهم درمانگر در ارزیابی ریسک و تمییز دادن تهدید کلامی از روی عصبانیت با قصد و برنامه‌ریزی دقیق تاکید نمایم.
- اگر کودک یا بزرگسال آسیب‌پذیر تحت درمان، گزارشی از آزار و یا بروز دیگر شرایطی که از نظر درمانگر نیاز به دخالت مقامات مسئول دارد در جلسه ارائه نماید، درمانگر ضمن حفظ کرامت و شخصیت درمان‌جو باید موضوع را با مقامات مسئول در میان بگذارد. در خصوص این افراد در صورتی که از شواهد موجود درمانگر مشکوک به آزار جنسی، فیزیکی یا بی‌توجهی باشد می‌تواند شک خود را با مقامات مسئول درمیان گذارده و خواستار بررسی شرایط گردد. بزرگسالان آسیب‌پذیر افرادی هستند که به علت کهولت سن یا برخی شرایط خاص دیگر نیاز به مراقبت ویژه یا حضور در مراکز حمایتی خاص دارند.
- در صورت وجود حکم قضایی ممکن است درمانگر ملزم به ارائه‌ی یادداشت‌ها و یا شهادت در دادگاه گردد. این شرایط با چیزی که در فیلم و سریال‌ها می‌بینیم و روانشناس‌ها با دیدن کارت شناسایی یک مامور پلیس همه اطلاعات درمان‌جو را در اختیار پلیس قرار می‌دهند متفاوت است.
- در صورت نیاز به دریافت مشاوره از اساتید و همکاران نیز ممکن است رواندرمانگر ملزم به ارائه‌ی اطلاعات درمان‌جو باشد. در چنین وضعیتی درمان‌جو حق دارد هویت افراد دخیل در این فرایند را بداند و با ارائه ی اطلاعاتش به طرف سوم موافقت یا مخالفت نماید.
- برای استفاده از اطلاعات رد و بدل شده در جلسات به عنوان محتوای آموزشی نیاز به اخذ رضایت خاص و مورد به مورد است. در این وضعیت نیاز است اطلاعات شخصی درمان‌جو به نحوی تغییر یابد که امکان شناسایی وی بر اساس مطالب افشا شده وجود نداشته باشد. بدیهی است که فضای شبکه های اجتماعی محل آموزش نیست و اخذ رضایت برای چنین فضایی اصلا موضوع بحث نیست.
همانطور که در موارد بالا مشاهده می‌نمایید افشای اطلاعات فرایند روان‌درمانی تنها در مسیر حفظ سلامت درمان‌جو و حفاظت از جان و مال افراد و جامعه موضوعیت دارد. در هر کدام از موقعیت‌های ذکر شده‌ی بالا، درمانگر باید بتواند مستنداً ضرورت افشای اطلاعات را به مراجع قانونی اثبات نماید. خارج از این چارچوب و به عنوان مثال برای تهیه محتوای شبکه‌های اجتماعی یا سرگرم کردن حاضران یک مهمانی، افشای هر مقدار از مسائل مربوط به درمان‌جویان کاری غیراخلاقی و غیرقانونی است. رواندرمانگر وظیفه دارد شرایط و موارد نقض محرمانگی را با جزئیات و مو به مو با درمان‌جو یا قیم قانونی وی مطرح نماید و قبل از شروع هر فرایندی رضایت آگاهانه درمان‌جو را اخذ نماید.
البته نقض محرمانگی فرایند در فضای عمومی، فراتر از نقض حقوق درمان‌جو آثار مخرب اجتماعی نیز دارد که در مطلب دیگری به آن خواهیم پرداخت.
منابع:
- APA Ethical Principles of Psychologists and Code of Conduct (2017), https://www.apa.org/ethics/code/ethics-code-2017.pdf
- “Clinical Interviewing – John Sommers-Flanagan, Rita … – Google Books.” 15 Nov. 2016, https://books.google.com/books/about/Clinical_Interviewing.html?id=lhMlDQAAQBAJ.