هربار که در فضای شبکه‌های اجتماعی صحبت از تجربیات منفی از جلسات رواندرمانی می‌شود افراد زیادی به ذکر خاطره خود می‌پردازند. این بار تصمیم گرفتم پاسخ‌های به آخرین توئیتی که چنین سوالی را پرسیده بود و بسیار دیده شده بود را با دقت بررسی کنم.
فردی که خود نیز روانشناس است در توئیتر پرسیده است که “چه رفتاری از تراپیستت دیدی که دیگه پیشش نرفتی؟!” تعداد پاسخ‌ها بسیار زیاد است؛ بخش زیادی البته با موضوع هزینه درمان شوخی کرده‌اند ؛ مثل چند نفری که نوشته بودند که مشکل من با درمانگرم این بود که هر جلسه پول می‌گرفت. تعدادی که کم هم نبودند از درمانگر فعلی که داشتند راضی بودند اما پیدا کردن رواندرمانگر خوب را روندی سخت و پر از آزمون و خطا دانسته بودند. از طرف دیگر پیام‌های بسیاری بودند که رفتاری را شرح می‌دادند که از نظر حرفه‌ای اشتباه نبوده‌اند، اما درمانجو دانش یا ظرفیت پذیرش رفتار را نداشته است و باعث توقف درمان شده است. البته که آگاهی و دانش لازم را رواندرمانگر باید در اختیار درمانجو بگذارد. پس از این دو دسته رفتارهایی ذکر شده‌اند که چه از دید اخلاق عمومی و چه از منظر اصول حرفه‌ای و اخلاقی روانشناسی-روانپزشکی اشتباه یا خلاف قطعی هستند.
بسیاری از مواردی که به عنوان مشکل برای توقف درمان ذکر شده بود را با ارئه یک فرم استاندارد شده به نام رضایت آگاهانه (Informed Consent Form) در ابتدای درمان می‌توان مرتفع کرد. روال کار این است که در ابتدای جلسه اول، این فرم در اختیار مراجع گذاشته شود، فرم توسط درمانگر و مراجع مرور شده و در نهایت پس از پاسخ به سوالات مراجع، رضایت وی اخذ شود.
در سال‌های اخیر و به خصوص با رواج درمان در دفتر خصوصی رواندرمانگر، این مقدمات کاغذی حذف شده است، اما درمانگر موظف است که همان اطلاعات فرم را به صورت شفاهی به مراجع بیان کند، به صورت ایمیل ارسال کند و موضوعات عمومی از جمله حقوق درمانجو را در محلی قابل دسترس، مانند وبسایت یا پروفایل خود در شبکه‌های اجتماعی عمومی یا حرفه‌ای قرار دهد.
“فرم رضایت آگاهانه” یا جایگزین شفاهی یا دیجیتال آن میبایست شامل موارد زیر باشد:
اطلاعات مربوط به درمانگر:
- سابقه علمی و تحصیلی
- سوابق حرفه‌ای
- عضویت و یا مجوز درمان از انجمن‌ها یا نظام‌ها (نظام پزشکی، نظام روانشناسی و مشاوره، انجمن درمانگران رفتاری، انیستیتوهای روانکاوی و …)
درمانجو حق دارد که بداند درمان‌گرش در چه سیستمی آموزش دیده و مطابق چه مقرراتی شایسته کار به عنوان “رواندرمانگر” است. این قوانین و مقررات در کشورهای مختلف متفاوت است. در بسیاری از کشورها حداقل 6 سال تحصیل در رشته های روانشناسی و مشاوره برای ورود به برنامه‌های تربیت درمانگر لازم است. در ایران با اخذ مدرک ارشد و قبولی در امتحان جامعی که سازمان نظام روانشناسی و مشاوره هم برگزار میکند می‌توان به عنوان رواندرمانگر فعالیت کرد.
فراتر از تحصیلات دانشگاهی، هر درمانگری برای انتخاب رویکرد کاری خود موظف به شرکت در دوره‌های آموزشی و کارآموزی به تعداد ساعات مشخص تحت نظارت اساتید آن رشته میباشد. درمانجو حق دارد که از درمانگر خود اطلاعات مربوط به تخصص و رویکردش را مطالبه کند.
درمانجو حق دارد بداند که درمانگر در چه مجامع حرفه‌ای عضویت دارد و یا از طرف چه انجمن‌ها یا نظام‌هایی مجوز ارائه خدمات رواندرمانی را اخذ نموده است.
اطلاعات مربوط به فرایند درمان:
- فرایند درمانی، رویکرد و زمینه علمی آن
- هزینه‌ها
- طول مدت درمان
در ابتدا لازم است صریحا بگویم که چیزی به نام رواندرمانی عمومی نداریم. هر روان‌درمانگری از رویکردی پیروی میکند که برای آن آموزش دیده است و لازم است که این موضوع با درمانجو در میان نهاده شود. درمانجو ممکن است از پشتوانه علمی رویکرد سوالاتی داشته باشد و نیاز به ارائه مستنداتی برای اثربخشی رویکرد داشته باشد. درمانگر موظف است که چنین اطلاعاتی را در اختیار درمانجو بگذارد، شفاها یا به صورت معرفی کتاب و منابع. طول مدت هر جلسه و تعداد جلسات لازم و هزینه جلسات و نحوه پرداخت آن نیز باید به روشنی به درمانجو اطلاع داده شود.
مسیرهای ارتباطی و دسترسی به درمانگر:
- بستر ارتباطی
- روش تنظیم و کنسل کردن قرارها
- راه‌های تماس اضطراری
مسیرهای ارتباطی مابین درمانگر و درمانجو میبایست در ابتدای فرایند درمان مشخص شوند و حدود دسترسی به درمانگر برای درمانجو تعیین شوند. دو طرف میبایست بدانند که جلسات در چه بستری برگزار میشوند و در صورت نیاز به ارتباطی خارج از زمان جلسات از چه طریق باید عمل کرد. روش درمانگران مختلف در این زمینه متفاوت است و از همین رو صراحت و قاطعیت در اطلاع رسانی از مشکلات بعدی جلوگیری مینماید. قوانین دیگری از جمله ثابت بودن زمان جلسات، محدودیت تعداد جلسات کنسلی، امکان جابجایی جلسه و … باید به دقت توسط درمانگر توضیح داد شوند.
محرمانگی و محتوای جلسات درمانی:
- محرمانگی جلسات و اطلاعات درمانجو/مراجع
- پرونده فیزیکی/دیجیتال
- مشاوره یا نظارت بر کار درمانگر
در مطلبی پیش از این شرح کاملی از مفهوم محرمانگی در رواندرمانی نوشته‌ام. در ابتدای درمان، درمانگر موظف است موضوع محرمانگی را به درمانجو توضیح دهد و تضمین دهد که کلیه مسائل مطرح شده در اتاق درمان محرمانه هستند و مواردی که درمانگر مجاز به شکستن این محرمانگی است، مانند خطر جانی برای مراجع و دیگران، به صراحت بیان شود.
در صورت وجود پرونده فیزیکی یا دیجیتال نزد درمانگر، درمانجو حق دارد که بداند این پرونده شامل چه چیزهایی است و چطور نگهداری می‌شود. همین‌طور مراجع حق دارد کپی پرونده‌اش را از درمانگر بخواهد. در چنین مواردی ممکن است درمانگر یادداشت‌های خودش را که ممکن است برای درمانجو مضر باشند از پرونده حذف کند. در برخی از کشورها درمانگر وظیفه دارد که تا مدت زمان مشخصی پرونده را نزد خود حفظ کند.
در صورتی که درمانگر لازم می‌داند برای کمک به درمان از سوپرویژن و یا مشاوره همکار دیگری، اعم از رواندرمانگر یا روانپزشک بهره گیرد، موظف است این موضوع را با درمانجو مطرح کند و رضایت وی را جلب نماید. درمانجو حق دارد که هویت سوپروایزر یا همکار را بداند و با مطرح شدن پرونده‌اش با افراد دیگر مخالفت کند. رضایت درمانجو بر کیفیت درمان ارجحیت دارد.
مطالب مرتبط: